ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΕΛΑΙΟΥ Ή ΕΥΧΕΛΑΙΟΥ

Τα θεια Μυστήρια είναι Τελετές της Εκκλησίας πού συστάθηκαν και παραδόθηκαν στους αποστόλους και δι’αυτών στην Εκκλησία από τον ίδιο τον Κύριο μας Ιησού Χριστό. Σκοπός των ιερών μυστηρίων είναι η μετάδοση της αόρατης αγιαστικής χάρης του αγίου Πνεύματος στα ορθόδοξα μέλη της Εκκλησίας διά σημείων αισθητών και υλικών, όπως το νερό , το νάμα, το λάδι κ.α. . Καίτοι τα μυστήρια του Θεού για τον αγιασμό και σωτηρία του ανθρώπου και την επαναφορά του στην βασιλεία των ουρανών είναι άπειρα, ωστόσο για ποιμαντικούς λόγους αλλά κυρίως διά το απαραίτητο αυτών για την σωτηρία όλων μας, ξεχωρίζουμε επτά μεγάλα μυστήρια: Βάπτισμα, χρίσμα, ευχαριστία, μετάνοια-εξομολόγηση, ευχέλαιο, ιεροσύνη, γάμος. Αν και πολλοί των θεολόγων και πατέρων διακρίνουν τα μυστήρια σε υποχρεωτικά(Βάπτισμα, χρίσμα, ευχαριστία, μετάνοια-εξομολόγηση) και προαιρετικά (ευχέλαιον,ιερωσύνη,γάμος), ωστόσο όλοι οι πιστοί μετέχουμε των μυστηρίων κατά τρόπον πνευματικό και μυστηριακό, αφού όλοι μας λχ μετέχουμε της γενικής ιεροσύνης(πού ξεχωρίζει από την ιεροσύνη των πρεσβυτέρων) ή έχουμε μυστικό Νυμφίο της ψυχής μας τον Χριστό(πνευματικός γάμος). Εξάλλου είναι αδιανόητο για τον ευσεβή ορθόδοξο χριστιανό, όταν ασθενεί να μην καταφεύγει με πίστη και εμπιστοσύνη στο ιαματικό μυστήριο του ιερού Ευχελαίου.
Όλα τα Μυστήρια μεταδίδουν τη μία Θεία Χάρη, το καθένα με ειδική τελετή και είναι αναγκαία για τη σωτηρία μας. Κανονικά είναι τα μυστήρια πού τελούνται από χειροτονημένο ορθόδοξο ιερέα σε ορθοδόξους πιστούς και στα οποία τηρείται ακριβώς όλη η ιερολογία(τα λόγια και τα αισθητά σημεία) του μυστηρίου. Ενώ τα ψευδομυστήρια πού τελούνται από σχισματικούς(πχ παλαιοημερολογίτες), αιρετικούς ή καθηρημένους από την Εκκλησία ιερείς, θεωρούνται άκυρα. Επίσης όλα τα μυστήρια δίδονται «εις άφεσιν αμαρτιών», αλλά το ένα δεν καταργεί το άλλο. Πχ και η θεία ευχαριστία και η εξομολόγηση και το ευχέλαιον μας δίδουν την άφεση αλλά, άλλη η λειτουργία του ενός και άλλη του άλλου και όλα είναι απαραίτητα και χρηστικά με τον δικό του ιδιαίτερο μυστικό(πνευματικό και αισθητό) τρόπο το καθένα.

Το μυστήριο του Ιερού Ευχελαίου, πού θα μας απασχολήσει τις κατανυκτικές ημέρες της μεγάλης εβδομάδας είναι μυστήριο παραδιδόμενο από τον ίδιο τον Κύριο εις ίαση ψυχών και σωμάτων και αφέση αμαρτιών. Ή σύσταση του ιερού αυτού Μυστηρίου στηρίζεται στην εξουσία πού έδωσε ό Χριστός στους Μαθητές Του, «...ώστε (μ' αυτήν την εξουσία) θεραπεύειν πάσαν νόσον και πάσαν μαλακίαν» (Ματθ. ι', 1). και οι Απόστολοι πιστοί εκτελεστές των εντολών του Κυρίου επέστρεφαν από τις περιοδείες τους και με ενθουσιασμό ομολογούσαν: "Κύριε και τα δαιμόνια υποτάσσεται ημίν εν τω ονόματι σου» (Λουκ. ι', 17). Γι' αυτό και ό Ευαγγελιστής Μάρκος αναφέρει ότι οι Απόστολοι «...ήλειφον ελαίω πολλούς αρρώστους και εθεράπευον» (Μαρκ. στ', 13).

Αυτή ή θεραπευτική τακτική τηρήθηκε και μετά την Πεντηκοστή από τους Αποστόλους και τους διαδόχους τους και είναι προνόμιο πού χορηγήθηκε από τον Χριστό στην Εκκλησία Του. Αυτό το προνόμιο καθιερώνει πρακτικά αργότερα (μεταξύ 55-60 μ.Χ.) ό Απόστολος Ιάκωβος, ό Άδελφόθεος, στην επιστολή του λέγοντας χαρακτηριστικά: «Εάν κάποιος είναι άρρωστος, να προσκαλέσει τους πρεσβυτέρους της Εκκλησίας να προσευχηθούν γι' αυτόν και να τον αλείψουν με λάδι, επικαλούμενοι το όνομα του Κυρίου. και ή προσευχή πού γίνεται με πίστη θα σώσει τον άρρωστο» (Ίακ. ε', 13-15).[πρβλ.Λατρευτικόν Εγχειρίδιον,π.Γ.Κουγιουμτζόγλου]

Καίτοι πολλοί υποστηρίζουν πώς το ευχέλαιο τελείται από δύο πρεσβυτέρους κατά το παράδειγμα των αποστόλων ή από επτά πρεσβυτέρους κατά τον αριθμό των ευαγγελικών αναγνωσμάτων της τελετής του μυστηρίου, το μυστήριο οικονομικώς και συνηθέστερα τελείται και από έναν κανονικό ιερέα και δη τον εφημέριο της ενορίας μας, ο οποίος είναι ο πνευματικός μας ιατρός και πατέρας. Καλόν είναι να προσκαλούνται περισσότεροι ιερείς(τουλάχιστον ένας ακόμα) διότι η προσευχή είναι ισχυροτέρα και δίδεται ξεχωριστή επισημότητα στην τελετή. Ωστόσο στην ορθόδοξη παράδοση τίποτα δεν είναι ασφυκτικά σχολαστικό και περιοριστικό, η δεν χάρη του αγίου πνεύματος είναι απεριόριστη και δεν εξαρτάται από τον αριθμό των ιερέων, σαν να επρόκειτο για κάτι τί το μαγικό. Οι μόνες πνευματικές προϋποθέσεις είναι η κανονικότητα του ιερέως και η πίστη του ασθενούς, πού είναι και απαραίτητη για την σωτηρία του.

Ο ιερεύς προσκαλείται να τελέσει ευχέλαιο στις εξής περιπτώσεις:

Α) Σε ασθενή σωματικά ή ψυχικά ορθόδοξο χριστιανό. Η επίκληση του αγίου πνεύματος, η επάλειψη του ασθενούς με το αγιασμένο έλαιον και η πίστη του ασθενούς στην πρόνοια και φροντίδα του Θεού, όπως και οι προσευχές των παρισταμένων πιστών είναι δυνατές και ισχυρές ώστε να επιφέρουν την ίαση και την ανακούφιση στον πάσχοντα, πάντα κατά το συμφέρον της ψυχής του και όταν και αν οικονομήσει ούτως ο Θεός. Διότι και αυτή η ίδια η ασθένεια, αν και είναι αποτέλεσμα της αμαρτίας και της πεσμένης ανθρώπινης φύσης μας, μπορεί να είναι κατά παραχώρηση και φιλανθρωπία του Θεού, προνόμιο και δοκιμασία του ανθρώπου για την πνευματική τελείωση του και άφεση των αμαρτιών του.

Β) Σε ορθοδόξους χριστιανούς με γνήσια μετάνοια, πού εξομολογήθηκαν πρόσφατα και πρόκειται να κοινωνήσουν των αχράντων μυστηρίων. Όπως προείπαμε όλα τα μυστήρια είναι εις άφεσιν αμαρτιών. Το ευχέλαιο μετά από εξομολόγηση δεν καταργεί την δύναμη και ισχύ της μετανοίας-εξομολογήσεως, ούτε αντικαθιστά την εξομολόγηση. Αντίθετα μάλιστα το ένα μυστήριο συμπληρώνει μυστικά το άλλο. Εξάλλου, το ιερόν ευχέλαιον όπως και η θεία κοινωνία εξαλείφουν μικρά ή μεγάλα αμαρτήματα πού κάναμε εν αγνοία μας και έτσι δεν τα γνωρίζουμε ώστε να μετανοήσουμε για εκείνα και να τα εξομολογηθούμε. Αυτό δεν σημαίνει πώς μπορούμε συνειδητά να παραλείψουμε να εξαγορευτούμε κάποιες αμαρτίες μας στον πνευματικό, για διαφόρους λόγους με το σκεπτικό πώς αυτές θα καλυφθούν διά του ευχελαίου ή διά της θείας κοινωνίας. Αυτός ο τρόπος σκέψης αποτελεί εμπαιγμό των μυστηρίων και του αγίου Θεού, αλλά και οικτρό ξεγέλασμα του εαυτού μας. Επίσης , το ευχέλαιο είναι διάφορο μυστήριο με το άγιον Χρίσμα διά του μύρου, πού τελείται αμέσως μετά την βάπτιση μας εφ’άπαξ και δεν πρέπει να τρέφουμε και να συντηρούμε τέτοιες παρανοήσεις.

Είναι λοιπόν φανερό πώς το Ιερό Ευχέλαιο δεν γίνεται «για το καλό του σπιτιού ή για να μας πάνε καλά οι δουλειές», ούτε «για να σπάσει η γρουσουζιά» και «για να αποφύγουμε την βασκανία». Πολλώ δε μάλλον το ευχέλαιον δεν γίνεται επειδή ακριβώς «το τέλεσε και η γειτόνισσα» ή για να προσκαλέσουμε κάποιους φίλους και γνωστούς προς συνεστίαση και να επιδείξουμε την ψεύτικη ευσέβεια και ευλάβεια μας. Το ευχέλαιο δεν είναι «τελετή του σαλονιού», ούτε «μαγική διαδικασία», αλλά και η επιλογή συγκεκριμένων ιερέων , πού φαίνεται ότι έχουν περισσότερη πνευματικότητα από τους άλλους, προς τέλεσιν ευχελαίου, είναι και προσωποληψία και βαρύ αμάρτημα διότι τοιουτοτρόπως υβρίζουμε και αμφισβητούμε το μέγα και υψηλό υπούργημα της ιεροσύνης, γενόμενοι εύκολοι κριτές και δικαστές των άλλων και μάλιστα των αγίων του Θεού ιερουργών. Η αξία ή η αναξιότητα ορισμένων ιερέων δεν είναι υπόθεση δική μας, ούτε μειώνει στο ελάχιστο την προσευχητική τους ιερατική μεσιτεία, αλλά ούτε και αυτή την χάρη του αγίου πνεύματος. Άπαγε της βλασφημίας!

Καλό είναι πριν από την τέλεση του μυστηρίου του ευχελαίου να προετοιμαστούμε, όπως ακριβώς κάνουμε και για το μυστήριο της Θείας κοινωνίας. Να νηστέψουμε, να προσευχηθούμε, να δώσουμε ελεημοσύνη ακόμα , ώστε να μας ελεήσει και εμάς ο Θεός με την χάρη Του, όταν έρθει η ώρα της επίκλησης του ονόματος Του και της χρίσης μας με το έλαιο. Να ταπεινωθούμε και να δείξουμε επίσης την μετάνοια μας ενώπιον του Ελεήμονα Θεού, ο οποίος είναι η πηγή των ιάσεων και ο Κύριος της ζωής και του θανάτου και να αποδεχτούμε το άγιο θέλημα Του, όποιο και αν είναι αυτό με βρεφική εμπιστοσύνη, όπως αρμόζει σε παιδιά ενώπιον του Πατέρα τους.

Τέλος, το μυστήριον του αγίου Ελαίου τελείται σε πολλούς ναούς σποραδικά προς διακονία και εξυπηρέτηση των ασθενών και εξομολογουμένων. Σύμφωνα με αρχαία λειτουργική παράδοση πού ισχύει ως σήμερα, το ευχέλαιον τελείται στους ναούς το εσπέρας της Μεγάλης Τετάρτης για τους εξής δύο λόγους:

Α)Συμβολίζει την θυσία του Σταυρού αλλά και τελείται μυστικώς το ίδιο το επαναλαμβανόμενο και αυτό μυστήριο του Σταυρού, το οποίο θυμόμαστε και εορτάζουμε τις σωτήριες και φρικώδεις ημέρες της μεγάλης εβδομάδας. Ο Χριστός με το πανάγιο αίμα Του μας έδωσε Ζωή και άφεση αμαρτιών, συμφιλιώνοντας μας με τον παράδεισο, καταργώντας την εξουσία του θανάτου πάνω μας και ανακαινίζοντας την αμαυρωμένη από την αμαρτία φύση μας.

Β)Για την προετοιμασία και τελείωση πολλών χριστιανών πού κατά τις ημέρες του Πάσχα και ιδιαίτερα την επομένη του μυστηρίου, Μεγάλη Πέμπτη, προσέρχονται αθρόον και εξομολογημένοι στην μετάληψη των Αχράντων μυστηρίων, ήτοι της Θείας Κοινωνίας.

Πρακτικά θέματα: Για το μυστήριον του Ευχελαίου θα χρειαστούμε:

1. Ένα καντήλι, γεμάτο κατά ¾ με λάδι καλό(ελαιόλαδο) και με 1/4 νάμα. Καίτοι, το λάδι είναι πού θα μετατραπεί σε ευχέλαιο και όχι το νάμα, η ύπαρξη του οίνου μας θυμίζει την παραβολή του καλού σαμαρείτου, κατά την οποία ο σαμαρείτης εκείνος άλειψε τον «περιπεσόντα είς τους ληστάς» με έλαιον και οίνον. Το λάδι συμβολίζει την μετάνοια και το έλεος του Θεού αλλά και την θυσία και το κρασί μας θυμίζει το πανάγιο αίμα Του, αλλά και την πληρότητα της ψυχής του Χριστιανού, όπως και την μεστότητα της κατά Χριστόν και εν Χριστώ ζωής, μέσα σε ένα κόσμο υδαρό και άχαρο.

2. Μία εικόνα, κατά προτίμηση του Χριστού.

3. Επτά κεριά στερεωμένα σε σιτάρι ή αλεύρι

4. Θυμίαμα.

5.Βαμβάκι ή μπατονέτες για την χρίση, τα οποία μετά φυλάττουμε στο εικονοστάσιο, για να τα επαναχρησιμοποιήσουμε με φόβο Θεού και διάκριση. Ομοίως και το περίσσευμα του ευχελαίου το οποίο όμως τινές, αφήνουν να κατακαεί στο καντήλι.

Τα κεριά, το αλεύρι-σιτάρι και το κρασί δεν αποτελούν αισθητά σημεία του μυστηρίου, ούτε είναι «μαγικά αντικείμενα». Απλώς, βοηθούν στην τέλεση του μυστηρίου, Έχουν δηλαδή ασήμαντη και πρακτική σημασία και δεν είναι πάντα απαραίτητα.

Καλόν είναι επίσης πρίν από το ευχέλαιο να ερχόμαστε σε συννενόηση με τον ιερέα πού θα το τελέσει, γιατί εκείνος θα αποφασίσει τελικά αν το ευχέλαιο χρειάζεται ή όχι. Όπως δεν κάνουν όλα τα φάρμακα για όλες τις ασθένειες και για όλους τους ασθενείς, αλλά μάλιστα άλλα είναι ωφέλιμα και άλλα όχι κατά την κρίση του ιατρού, έτσι συμβαίνει και με τα μυστήρια της Εκκλησίας μας: πότε συντελούν πραγματικά στην σωτηρία μας όταν ισχύουν οι κατάλληλες πνευματικές προϋποθέσεις, ενώ άλλες φορές (όταν είμαστε απροετοίμαστοι και ανάξιοι) μας επιβαρύνουν με φορτικές και υψηλές αμαρτίες.

. π. Παντελεήμων Κρούσκος,

Εφημέριος Ι.Μ.Ν Σωτήρος Χριστού Καλύμνου