Τό ήθος τής εκκλησιαστικής φιλανθρωπίας

Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

Οι Πατέρες τής Εκκλησίας ομίλησαν γιά τήν αρετή τής φιλανθρωπίας καί προέτρεψαν τούς Χριστιανούς νά τήν εξασκούν, γιατί αυτό θά ωφελήση καί αυτούς τούς ίδιους καί τούς συνανθρώπους τους. Αυτό τό έκαναν όχι από κάποια κοινωνιολογική ιδεολογία, αλλά από τήν θεολογία, από τήν βίωση τής αγάπης τού Θεού πρός τούς ανθρώπους. Ο Ίδιος ο Χριστός, όπως φαίνεται στά ιερά Ευαγγέλια, παρακινούσε τούς ανθρώπους, μέ τήν διδασκαλία καί τήν ζωή Του, νά βοηθούν τούς πτωχούς καί όσους έχουν ανάγκη. Άς θυμηθούμε τίς περίφημες παραβολές τού πλουσίου καί τού Λαζάρου, τού άφρονος πλουσίου, τήν καταπληκτική επί τού όρους ομιλία Του πού αναφέρεται καί στήν ελεημοσύνη, όπως καί στόν έλεγχο τών πλουσίων τής εποχής του. Επίσης, άς θυμηθούμε ότι ο Ίδιος στήν σχετική παραβολή επήνεσε έναν αλλόδοξο -τόν Σαμαρείτη- πού έδειξε αγάπη, καί μιά αλλοεθνή γυναίκα -τήν Χαναναία. Άς θυμηθούμε καί τό θαύμα τού πολλαπλασιασμού τών πέντε άρτων. Όλη η ζωή τού Χριστού ήταν ζωή φιλανθρωπίας, προσφοράς αγάπης πρός τούς ανθρώπους, όχι μόνον τούς ομοεθνείς Του, αλλά καί τούς αλλοδόξους καί τούς αλλοεθνείς.

Αυτόν τόν δρόμο ακολούθησαν οι Απόστολοι καί οι Πατέρες τής Εκκλησίας. Δέν ήταν μόνον διδάσκαλοι τής αγάπης, αλλά τήρησαν τήν αγάπη στό έπακρο. Οι ίδιοι, όπως τό βλέπουμε στούς μεγάλους Πατέρες τής Εκκλησίας, έδωσαν πρώτοι αυτοί τό καλό παράδειγμα καί διένειμαν τήν περιουσία τους στούς πτωχούς καί στήν συνέχεια έγιναν μοναχοί καί Κληρικοί. Έτσι, εμπράκτως έδειξαν τήν αποδέσμευσή τους από τήν φιλαυτία καί τήν φιλαργυρία.

Ένας από τούς θαυμάσιους πατερικούς λόγους πού αναφέρεται στό θέμα αυτό είναι ο λόγος τού αγίου Γρηγορίου τού Θεολόγου «Περί φιλοπτωχίας». Στόν λόγο αυτό ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί γιά τήν αγάπη πρός τούς πτωχούς καί προτρέπει τούς Χριστιανούς νά επιδοθούν σέ αυτό τό πνευματικό άθλημα. Τήν όλη διδασκαλία του δέν τήν στηρίζει σέ μιά ουμανιστική-ανθρωπιστική ευσπλαχνία, αλλά σέ δύο βασικά θεολογικά σημεία.

Τό πρώτο, ότι ο κόσμος είναι δημιούργημα τού Θεού. Ως δημιουργός του, Αυτός έχει τό αποκλειστικό δικαίωμα πάνω στόν κόσμο, αλλά Αυτός έχει δώσει τό δικαίωμα τής χρήσης τού κόσμου στόν άνθρωπο. Οι άνθρωποι είναι παιδιά τού Θεού καί έχουν ίσα δικαιώματα στήν πατρική περιουσία. Αυτό ίσχυε στόν Παράδεισο πρό τής πτώσεως, αφού όλα τότε ήταν κοινά, ο ουρανός, η γή, τά δένδρα κλπ. Όμως, μετά τήν αμαρτία εισήχθη η έφεση πρός τήν ιδιοκτησία. Τώρα ο άνθρωπος, όπως επισημαίνει ο άγιος Γρηγόριος, θά πρέπει νά αποβλέπη στήν πρώτη ισονομία καί όχι στήν μεταγενέστερη διαίρεση.

Τό δεύτερο σημείο είναι ότι, όταν βοηθάμε τούς αδελφούς μας, στήν πραγματικότητα προσφέρουμε τήν αγάπη μας στόν ίδιο τόν Χριστό, οπότε η φιλανθρωπία γίνεται θεολογικό έργο καί όχι απλώς μιά κοινωνική προσφορά. Στόν κάθε συνάνθρωπό μας βλέπουμε τόν Ίδιο τόν Χριστό.

Σέ αυτόν τόν σημαντικό λόγο τού αγίου Γρηγορίου τού Θεολόγου υπάρχουν μερικές φράσεις στίς οποίες φαίνεται τό εύρος καί η δύναμη τής φιλανθρωπίας η οποία εξασκείται μέσα στόν χώρο τής Εκκλησίας από τούς πραγματικούς Χριστιανούς. Θά τονισθούν μερικές από αυτές.

«Μή κάμνωμεν θησαυρίζοντες καί φυλάσσοντες, άλλων πενία καμνόντων». Δηλαδή, δέν πρέπει νά κοπιάζουμε μέ τό νά συγκεντρώνουμε θησαυρούς καί νά τούς φυλάσσουμε, ενώ άλλοι υποφέρουν από τήν πείνα. Η αγάπη γιά τούς αδελφούς αρχίζει από τό νά μή θησαυρίζουμε εμείς σέ βάρος τους καί μάλιστα όταν αυτοί υποφέρουν. Η συγκέντρωση υλικών αγαθών σέ τέτοιες καταστάσεις συνιστά έκπτωση από τήν χριστιανική αγάπη, γίνεται σέ βάρος τών αδελφών μας.

«Αιδούμαι δέ καί τό Χριστού γλωσσόκομον, ό πρός πτωχοτροφίαν ημάς παρακαλεί». Δηλαδή, σέβομαι καί τό ταμείο τού Χριστού, πού μάς προτρέπει νά τρέφουμε τούς πτωχούς. Όπως ο Χριστός είχε τό γλωσσόκομο, τό ταμείο γιά τίς ανάγκες τής αποστολικής ομάδος, έτσι καί η Εκκλησία έχει καί τό δικό της ταμείο, τό οποίο πρέπει νά προσφέρεται γιά τούς πτωχούς ανθρώπους. Τότε μόνον σέβεται κανείς τό γλωσσόκομο τού Χριστού.

«Πάσι μέν δή πτωχοίς ανοικτέον τά σπλάχνα, καί τοίς καθ’ ηντιναούν αιτίαν κακοπαθούσι». Δηλαδή, νά δείξουμε ευσπλαχνία σέ όλους τούς πτωχούς, καί σέ εκείνους πού μέ οποιαδήποτε αιτία κακοπαθούν. Εδώ δέν γίνεται απλώς λόγος γιά μιά προσφορά χρημάτων, τροφής, ενδυμάτων, αλλά γιά άνοιγμα σπλάγχνων οικτιρμών καί φιλανθρωπίας, μέ τό νά μή κλείνεται κανείς φίλαυτα μέσα στόν εαυτό του.

«Μή παρίδης, μή παραδράμης τόν αδελφόν, μή αποστραφής ως άγος, ως μίασμα, ως άλλο τι τών φευκτών καί απειρημένων». Δηλαδή, μή παραβλέψης καί μή προσπεράσης αδιάφορα τόν αδελφό σου, μήν τόν αποστραφής ως κατάρα, ως μολυσμό καί ως κάτι άλλο από τά κατηραμένα καί από εκείνα πού πρέπει κανείς νά αποφεύγη. Ο άγιος Γρηγόριος μέ τήν προτροπή αυτή επεκτείνει ακόμη περισσότερο τό εύρος τής φιλανθρωπίας πού πρέπει νά γίνεται σέ κάθε άνθρωπο πού βρίσκεται ακόμη καί στό περιθώριο τής κοινωνίας, πού οι άλλοι τόν θεωρούν μίασμα, μολυσμό. Ενδεχομένως εδώ νά εννοούνται οι λεπροί τούς οποίους τήν εποχή εκείνη οι άνθρωποι, ακόμη καί οι συγγενείς τους, απομάκρυναν από τίς οικογένειες καί τίς κοινωνίες, επειδή η νόσος ήταν μολυσματική καί αθεράπευτη.

«Όρεξον τροφήν, όρεξον ράκος, προσένεγκε φάρμακον, κατάδησον τραύματα, ερώτησόν τι περί τής συμφοράς, περί καρτερίας φιλοσόφησον, θάρσυνον, πρόσελθε». Δηλαδή, πρόσφερε τροφή, πρόσφερε ένδυμα, πρόσφερε φάρμακο, επίδεσε τά τραύματα, δείξε ενδιαφέρον γιά τήν συμφορά, φιλοσόφησε γιά τήν υπομονή, πάρε θάρρος καί πλησίασε. Αυτό δείχνει ότι η φιλανθρωπία είναι ποικιλόμορφη, εξασκείται μέ υλικά αγαθά, μέ διδασκαλία καί μέ προσωπικό ενδιαφέρον. Δέν πρόκειται απλώς γιά ένα χρηματικό ποσό, γιά έναν μισθό, γιά ένα επίδομα, γιά μιά μερίδα φαγητού κλπ. Ο άνθρωπος δέν έχει μόνον σωματικές ανάγκες, αλλά καί ψυχικές, πνευματικές.

«Δός αντί μεγάλου τήν προθυμίαν ει μηδέν έχει δάκρυσον μέγα τώ ατυχούντι φάρμακον έλεος από ψυχής εισφερόμενος». Δηλαδή, αντί τού μεγάλου πού δέν έχεις νά δώσης στόν πτωχό, δώσε τήν προθυμία άν δέν έχης τίποτε, δάκρυσε γι’ αυτόν, διότι η συμπόνια πού βγαίνει από τήν ψυχή είναι μεγάλο φάρμακο γιά εκείνον πού δυστυχεί. Έτσι κανείς δέν μπορεί νά δικαιολογηθή ότι δέν έχει νά προσφέρη κάτι στούς αδελφούς του, αφού μπορεί νά δώση τήν προθυμία του, ακόμη καί νά δακρύση γι’ αυτόν. Αυτή η αγάπη πού εκφράζεται μέ τά δάκρυα είναι μεγάλο φάρμακο γιά τούς δυστυχισμένους ανθρώπους. Αυτό είναι σημαντικό, γιατί δείχνει καί τήν ψυχική κατάσταση τών πτωχών καί δυστυχισμένων, πού δέν υποφέρουν μόνον από υλικές ανάγκες, αλλά καί από ψυχικό πόνο.

«Προεισενεκτέον ανθρώπους όντας ανθρώποις τόν έρανον τής χρηστότητος». Δηλαδή, πρέπει νά προσφέρουμε στούς ανθρώπους, αφού καί εμείς είμαστε άνθρωποι, τόν έρανον τής αγάπης μας. Καί στήν συνέχεια προσδιορίζει τά σημεία στά οποία μπορούμε νά προσφέρουμε. Νά βοηθήσουμε τούς άλλους ανθρώπους: είτε τελούν σέ χηρεία, είτε είναι ορφανοί, είτε βρίσκονται μακρυά από τήν πατρίδα τους, είτε υποφέρουν από «ωμότητα δεσποτών», «αρχόντων θράσος», «φορολόγων απανθρωπίαν», «ληστών μιαιφονίαν», «κλεπτών απληστίαν», «είτε δήμευσιν, είτε ναυάγιον». Η προσφορά τής αγάπης επεκτείνεται σέ πολλούς τομείς καί δέν εξαντλείται μόνον σέ μιά μικρή ή μεγάλη χρηματική προσφορά. Ο Κληρικός πρέπει νά προστατεύη τούς Χριστιανούς καί από τήν ωμότητα τών αρχηγών, από τό θράσος τών αρχόντων καί από τό ύψος τής φορολογίας από τούς ληστές καί κλέπτες, από αυτούς πού δεσμεύουν τίς περιουσίες. Ο προφητικός λόγος πρέπει νά καυτηριάζη κάθε τί πού πληγώνει τούς πτωχούς αδελφούς μας.

«Δός μερίδα καί τή ψυχή, μή τή σαρκί μόνον δός μερίδα καί τώ Θεώ, μή τώ κόσμω μόνον». Δηλαδή, δώσε μερίδιο καί στήν ψυχή καί όχι μόνον στό σώμα, δώσε μερίδιο στόν Θεό καί όχι μόνον στόν κόσμο. Ο άνθρωπος δέν αποτελείται μόνον από σώμα, αλλά καί από ψυχή, η οποία έχει πολλές ανάγκες, μεγαλύτερες από τό σώμα, δέν ανήκει μόνον στόν κόσμο, αλλά καί στόν Θεό. Άν δέν ικανοποιούνται αυτές οι ψυχικές ανάγκες, τότε ο άνθρωπος αισθάνεται ότι έχει μέσα του ένα υπαρξιακό κενό.

«Έως εστι καιρός, Χριστόν επισκεψώμεθα, Χριστόν θεραπεύσωμεν, Χριστόν θρέψωμεν, Χριστόν ενδύσωμεν, Χριστόν συναγάγωμεν, Χριστόν τιμήσωμεν». Δηλαδή, όσο ακόμη είναι καιρός άς επισκεφθούμε τόν Χριστό, άς Τόν περιποιηθούμε, άς Τόν θρέψουμε, άς Τόν ενδύσουμε, άς Τόν περιμαζεύσουμε, άς Τόν φιλοξενήσουμε, άς Τόν τιμήσουμε. Αυτό τό χωρίο δείχνει τό ύψος τής ορθοδόξου ανθρωπολογίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος στά πρόσωπα τών πτωχών, τών ξένων βλέπει τόν ίδιο τόν Χριστό, οπότε καί η προσφορά σέ αυτούς είναι στήν πραγματικότητα προσφορά στόν ίδιο τόν Χριστό.

Έτσι, η φιλανθρωπία στήν Εκκλησία αποκτά θεολογικό περιεχόμενο καί δέν είναι απλώς μιά αλτρουϊστική αγάπη καί μιά συναισθηματική προσφορά, έχει ποικίλους τρόπους νά εκφρασθή. 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ Σεβ.π.ΙΕΡΟΘΕΟΥ

ΣΤΗΝ "ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ"