ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΒΑΠΤΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΝΗΠΙΩΝ

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΒΑΠΤΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΝΗΠΙΩΝ
π. Παντελεήμων Κρούσκος





Αποτελεί ζήτημα και αγωνία και αμφισβήτηση πολλών καλόπιστων ορθοδόξων πιστών (αλλά και αιρετικών) το αν ο νηπιοβαπτισμός είναι έγκυρη και παραδοσιακή πρακτική της ορθόδοξης ανατολικής εκκλησίας ή αν αποτελεί άτυπο προσηλυτισμό και καταστρατήγηση της ελευθερίας του προσώπου.

Το βάπτισμα είναι το ιερό μυστήριο της Εκκλησίας κατά το οποίο ο άνθρωπος
βαπτιζόμενος με τριπλή κατάδυση και ανάδυση σε αγιασμένο ύδωρ και στο όνομα της Αγίας Τριάδος, από τη μια μεριά ελευθερώνεται από το σώμα της προπατορικής αμαρτίας και της ενοχής της οφειλόμενης σ' αυτή, από την άλλη δε αναγεννάται πνευματικά σε μία νέα ένθεη ύπαρξη και ζωή, γίνεται υιός του θεού και κληρονόμος της αφθαρσίας και της αθανασίας. Κατά το βάπτισμα ο άνθρωπος αποβάλλει τον παλαιό Αδάμ και ντύνεται το Χριστό, αποκτώντας καθαρή και άσπιλη τη θεία εικόνα με την οποία πλάστηκε από το Θεό και την οποία αχρείωσε η αμαρτία1. Επίσης, αν πρόκειται για ενήλικο, απαραίτητη προϋπόθεση είναι ή πίστη και το βάπτισμα εξαλείφει τις έως τότε προσωπικές του αμαρτίες, πέρα από την απόδυση του παλαιού ανθρώπου και κόσμου, της αδαμιαίας δηλαδή αμαρτητικής κατάστασης , στην οποια γεννώνται και τα νήπια. Όταν μιλάμε για κληρονομιά του προπατορικού αμαρτήματος, δεν εννοείται νομική ενοχή, ωσάν να ήμασταν όλοι υπεύθυνοι για την πτώση των πρωτοπλάστων, αλλά για γέννηση σε έναν κόσμο αμαρτίας , έναν κόσμο δαιμονοκρατούμενο, μια ανθρώπινη φύση αμαυρωμένη και κατεστραμμένη.

1. Το βάπτισμα είναι φανερό πώς μόνο σκλαβιά και καταστρατήγηση ελευθερίας δεν είναι , ενώ αντίθετα είναι ελευθερία, γέννηση, ανάσταση, ευεργεσία. Ο ίδιος ο Κύριος τόνισε στον νυκτερινό επισκέπτη Νικόδημο: «αμην αμην λεγω σοι εαν μη τις γεννηθη εξ υδατος και πνευματος ου δυναται εισελθειν εις την βασιλειαν των ουρανων»(ιω γ΄5). Θεολογώντας επί του χωρίου αυτού ο άγιος Νικόλαος Καβάσιλας, μας λέγει πώς το βάπτισμα είναι η υπόσταση μας εν Χριστώ, η γέννηση μας, πριν δεν υπήρχαμε! Χαρακτηριστικά γράφει στο έργο του «η εν Χριστώ ζωή»: «Στὰ ἱερὰ Μυστήρια εἰκονίζουμε τὴν ταφὴ καὶ ἐξαγγέλλουμε τὸ θάνατο τοῦ Χριστοῦ. Μὲ αὐτὰ γεννιόμαστε, μορφοποιούμαστε καὶ συναπτόμαστε ὑπερφυῶς μὲ τὸν Σωτήρα. Αὐτὰ εἶναι ἐκεῖνα μὲ τὰ ὁποῖα, ὅπως λέει ὁ Παῦλος, «ἐν αὐτῷ ζῶμεν καὶ κινούμεθα καί ἐσμεν». Τὸ Βάπτισμα χορηγεῖ τὴν ὕπαρξη καὶ τὴν ὑπόσταση κατὰ Χριστόν, γιατὶ μᾶς παίρνει νεκροὺς καὶ διεφθαρμένους καὶ μᾶς εἰσάγει γιὰ πρώτη φορὰ στὴ ζωή. Γέννηση, ἀναγέννηση, ἀνάπλαση καὶ σφραγίδα ὀνομάζεται, κι ἀκόμη βάπτισμα, ἔνδυμα, χρίσμα, χάρισμα, φώτισμα καὶ λουτρό. Ὅλα δηλώνουν ἕνα καὶ τὸ αὐτὸ πράγμα· Ἀρχὴ τῆς ὑπάρξεως αὐτῶν ποὺ ὑφίστανται καὶ ζοῦν κατὰ Θεὸν εἶναι τὸ Μυστήριο τοῦ Βαπτίσματος. Ἡ γέννηση λοιπὸν εἶναι φανερὸ ὅτι σημαίνει αὐτὸ καὶ τίποτε ἄλλο. Καὶ ἡ ἀναγέννηση καὶ ἡ ἀνάπλαση ἐπισημαίνουν μόνο ἐκεῖνο· Αὐτοὶ ποὺ τώρα γεννιοῦνται καὶ πλάθονται εἶχαν γεννηθῆ προηγουμένως καὶ ἐπειδὴ ἔχασαν τὴ μορφή τους, ἐπανέρχονται τώρα μὲ δεύτερη γέννηση στὴν πρώτη μορφή.Νὰ βαπτισθοῦμε σημαίνει νὰ γεννηθοῦμε κατὰ Χριστὸν καὶ νὰ λάβουμε ὕπαρξη καὶ ὑπόσταση, ἐνῶ δὲν ἤμασταν τίποτε.Αὐτὸ εἶναι τὸ ἔργο τοῦ Βαπτίσματος. Ἐλευθερώνει ἀπὸ τὶς ἁμαρτίες, συμφιλιώνει τὸν Θεὸ μὲ τὸν ἄνθρωπο, κάνει τὸν ἄνθρωπο υἱὸ τοῦ Θεοῦ, ἀνοίγει τὰ μάτια τῆς ψυχῆς, δίνει τὴν αἴσθηση τοῦ θείου φωτός, μὲ λίγα λόγια προετοιμάζει γιὰ τὴν μέλλουσα ζωή»2.

Το βάπτισμα λοιπόν, δεν είναι απλώς το «ηθικό βραβείο» μιας κατηχητικής πορείας, αλλά υπόθεση ζωής, οντολογική υπόθεση. Πριν δεν ήμασταν, τώρα ήμαστε! Φυσικά, κανείς δεν ερωτάται για να γεννηθεί και σχετικώς αυτό αφορά και την γέννηση αλλά και την εν Χριστώ γέννηση των νηπίων(βάπτισμα).

Η Εκκλησία και στην αρχαιότητα αλλά και σήμερα κατηχεί τους ενηλίκους πριν το βάπτισμα, όταν πρόκειται για ετερόδοξους ή μη χριστιανούς και τα νήπια δια βίου μέσω του κατηχητικού της έργου. Ακόμα και σήμερα υφίσταται ιδιαίτερη τάξη κατηχουμένων (δηλ.διδασκομένων και προετοιμαζομένων για το βάπτισμα ανθρώπων) για τους οποίους μάλιστα υπάρχει ιδιαίτερη ευχή και μεταχείριση στην σύναξη της θείας λειτουργίας. Αλλά σκοπός της Εκκλησίας είναι η γέννηση του εν Χριστώ ανθρώπου και όχι του καλού μαθητή. Καλή και απαραίτητη η γνώση(ως θρησκευτική μόρφωση), αλλά κέντρον και υπόθεση είναι η μυστηριακή ζωή και εν Χριστώ υπόσταση και πορεία. Οπότε τα νήπια, πρώτον γεννώνται εν Χριστώ, διά του βαπτίσματος και μετά μορφώνονται εν Χριστώ και διά τον Χριστόν( με τα μυστήρια και την αφιέρωση τους) και περί Χριστού(με την μορφωτική ιερά κατήχηση). Σ’αυτήν την τελειωτική τους πορεία συμβάλει και το Χρίσμα, μυστήριο που επενεργεί τα χαρίσματα του αγίου Πνεύματος και τελείται μαζί με το βάπτισμα.

2. Πολλοί των αιρετικών διατείνονται πώς ο νηπιοβαπτισμός δεν διαφαίνεται πουθενά στην αγία Γραφή, αλλά και μάλιστα είναι πρακτική πού εναντιώνεται στους λόγους της αγίας Γραφής. Συγκεκριμένα αναφέρεται το χωρίο Μκ 16,16, «ο πιστεύσας και βαπτισθείς σωθήσεται», με υπογραμμισμένο το «πιστεύσας». Είναι όμως φανερό για τον κάθε καλόπιστο μελετητή πώς ασφαλώς σε αυτό το χωρίο ο Κύριος αναφέρεται στους δυνάμενους να κατηχηθούν ενηλίκους και όχι στα νήπια τα οποία όμως δεν φαίνεται πουθενά ότι αποκλείει! Άλλωστε στο κατά Ματθαίον(28,19), πάλι ο ίδιος ο Κύριος αποστέλει τους μαθητές λέγοντας «πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη… βαπτίζοντες… και διδάσκοντες αυτους». Είναι προφανές δηλαδή πώς ο Κύριος εδώ προτάσσει το βάπτισμα της διδασκαλίας και η μαθητεία δίδεται όχι δια της πίστεως όπως στο κατά Μάρκον , αλλά δια του βαπτίσματος! Φυσικά, δεν υπάρχει αντίφαση ανάμεσα στα ευαγγέλια, αλλά το ένα συμπληρώνει το άλλο και η Αγία Γραφή δεν πρέπει να διαβάζεται αποσπασματικά, αλλά συνολικά. Είναι λοιπόν φανερό πώς ο μεν Μαρκος αναφέρεται σε ενηλίκων βάπτισμα, ο δε Ματθαίος γενικά σε βάπτισμα ενηλίκων και ανηλίκων .

Άλλωστε, υπάρχουν σαφείς αναφορές για νηπιοβαπτισμό από αποστόλους στην αγία Γραφή, που αποδεικνύουν την αρχαιότητα της πρακτικής. Ο απ. Πέτρος βαπτίζει όλους εκείνους στους οποίους έπεσε το Άγιο Πνεύμα, από την οικογένεια τού Κορνηλίου, όλους όσους τον άκουγαν (Πράξεις 10/ι΄ 44,47,48)Ο Παύλος την οικογένεια της Λυδίας (Πράξεις 16/ις΄ 15),ενός δεσμοφύλακα( "Και εβαπτίσθη αυτός και οι αυτού πάντες" (Πράξεις 16/ις΄ 33)),του Κρίσπου και του Στεφανά " (Α΄ Κορινθίους 1/α΄ 16). Όποιος θέλει να πιστεύει πώς σ’αυτές τις οικογένειες δεν υπήρχαν και παιδιά, απλά εθελοτυφλεί ή απλώς θεωρεί αυθαιρέτως πώς οι πρώτοι χριστιανοί ήταν μυστηριωδώς…άτεκνοι. Επίσης, το επιχείρημα πώς η έννοια «οίκος-οικία» αναφέρεται μόνο στα ενήλικα μέλη του σπιτιού ή της οικογένειας,
συμπεριλαμβανομένων και των δούλων, είναι απλώς μια φιλολογική πιθανότητα και όχι κάποια αποδεδειγμένη ιστορικά αλήθεια ή αυτή αύτη η πραγματικότητα. Τέλος, πουθενά στην αγία Γραφή δεν απαγορεύεται ο νηπιοβαπτισμός.

Το γεγονός άλλωστε πώς η αρχαία εκκλησία πρώτα κατηχούσε και μετά βάπτιζε και μάλιστα σε μεγάλη ηλικία, δεν αποκλείει τον νηπιοβαπτισμό. Τότε ο χριστιανισμός ήταν στην αρχή και εξάπλωση του ακόμα και φυσικά απευθύνοταν σε αβάπτιστους που δεν είχαν την «τύχη» να γεννηθούν από χριστιανούς γονείς.Παραδείγματα πατέρων ή απλών χριστιανών, πού περίμεναν να βαπτιστούν σε μεγάλη ηλικία απηχούν μάλλον κάποιο ιδιάζοντα καλόν ζηλωτισμό της χρυσής εκείνης εποχής της Εκκλησίας και την προσωπική τους πορεία-επιλογή-υπόθεση ή είναι θέμα της βιοτικής τους περιπέτειας και δοκιμασίας του Θεού. Όταν επίσης ο χριστιανισμός διαδόθηκε από τους Ρωμαίους στους Σλάβους, Ίβηρες και Ρώσους είναι παραδεδομένο και αυτονόητο πώς στο βάπτισμα μετείχαν και τα παιδιά τους!



3.Επίσης, υπάρχει και από μερικούς μια ηθικιστική θεώρηση των πραγμάτων και περί αμαρτίας. Λένε δηλαδή πώς τα ανεύθυνα νήπια, πού δεν έχουν διαπράξει προσωπικές αμαρτίες, δεν έχουν ανάγκη τον καθαρισμό του βαπτίσματος. ¨Όμως όπως είδαμε στην ορθόδοξη παράδοση η αμαρτία δεν έχει αυστηρά ηθικές διαστάσεις, αλλά είναι οντολογική υπόθεση, κατάσταση δηλαδή της υπάρξεως, υπόθεση του είναι, της φύσης μας. Το βάπτισμα δεν είναι ένας απλός τελετουργικός καθαρμός (τέτοιους έκαναν οι ιουδαίοι) , αλλά όπως είπαμε φωτισμός και γέννηση της ύπαρξης και καταδίκη της αμαρτίας στο κέντρο της, στην υπόσταση της, όχι επιφανειακά, ποσοτικά, νομικιστικά και ηθικιστικά. Φυσικά, ενώ με το βάπτισμα καταδικάζεται η αμαρτία, δεν εξαλείφεται όμως τελείως η αμαρτητική ροπή, για να μην καταστρατηγηθεί η ελευθερία επιλογής του ανθρώπου. Ακόμα αμαρτάνει ο άνθρωπος μετά το βάπτισμα. Εκείνος είναι υπεύθυνος και ελεύθερος να διαχειριστεί την ψυχή και το σώμα του, προς όφελος ή απώλεια του.

4.Υπάρχει και το θέμα της λογικής κατανόησης και άρα κατ’αυτούς ενσυνείδητης συναίνεσης των βαπτιζομένων. Λένε μερικοί δηλ. πώς αφού τα νήπια δεν καταλαβαίνουν γιατί βαπτίζονται, δεν πρέπει και να βαπτίζονται! Κατά τους Πατέρας της Εκκλησίας η ψυχή του ανθρώπου δεν έχει μόνον την λογική ενέργεια, αλλά έχει και άλλες ενέργειες, όπως την νοερά ενέργεια. Ακόμη, η λογική δεν είναι πηγή της γνώσεως, ακόμη και για τα ανθρώπινα πράγματα. Γι' αυτό και στην επιστήμη αναπτύχθηκε η λεγόμενη «συναισθηματική νοημοσύνη» που ισχυρίζεται ότι υπάρχουν μέσα στον άνθρωπο «δύο μυαλά», ήτοι η λογική και το συναίσθημα και θεωρεί ότι είναι αναπηρία το να απολυτοποιή κανείς μόνον την λογική. Αυτό αποδεικνύεται και από την απεικόνιση του εγκεφάλου. Ο δυτικός σχολαστικισμός είναι εκείνος που οδήγησε στην πρακτική της αποσυνδέσεως του μυστηρίου του Βαπτίσματος από το μυστήριο του Χρίσματος και κατ' επέκταση από το μυστήριο της θείας Κοινωνίας μέχρι την εφηβεία. Η βάση αυτής της πρακτικής είναι ότι για να δεχθή το παιδί το Χρίσμα και να λάβη την θεία Κοινωνία πρέπει να κατανοή με την λογική του τα γινόμενα. Εμείς χρίουμε τα βρέφη και τα κοινωνούμε του Σώματος και του Αίματος του Χριστού, γιατί γνωρίζουμε από την θεολογία μας ότι και τα βρέφη λαμβάνουν την Χάρη του Θεού και πριν αναπτυχθή ο εγκέφαλος και η λογική, αφού και τότε ενεργεί μέσα τους η νοερά ενέργεια. Ακόμη και τα έμβρυα μπορούν να λαμβάνουν το Άγιον Πνεύμα, όπως έγινε με τον Τίμιο Πρόδρομο, που όταν ήταν έμβρυο έξι μηνών έγινε από τότε Προφήτης και κατέστησε και την Μητέρα του Προφήτιδα, κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά.3 Και στο σημείο αυτό μνημονεύουμε τις περιπτώσεις των νηπίων εκείνων, πού έβλεπαν τον συγχρόνο αγίο ιερέα Νικόλαο Πλανά, να μην πατά στο έδαφος ενώ λειτουργούσε. Λοιπόν δεν αξίζει ένα τέτοιο νήπιο το βάπτισμα, με τέτοια ζωντανή και ουσιαστική μετοχή στην λατρεία,ίσως ουσιαστικότερη των «λογικών» ενηλίκων, όταν μάλιστα κατά το αγιογραφικό εκείνο, το άγιον Πνεύμα ομολογεί «εκ στόματος νηπίων και θηλαζόντων κατηρτίσω αίνον» και «άφετε τα παιδία ελθείν προς με»;



5.Υπάρχουν βέβαια και άλλα επιχειρήματα υπέρ του νηπιοβαπτισμού, από τα οποία μόνο οι αυστηρά κακόπιστοι δεν πείθονται. «Μερικοί ρωτούν γιατί με βάπτισαν, χωρίς κανένας να με ρωτήσει, αν ήθελα να βαπτισθώ και να γίνω χριστιανός; (αυτό είναι συνηθισμένο ερώτημα των Μαρτύρων του Ίεχωβά). Το ερώτημα είναι σχήμα οξύμωρο. Πώς μπορείς να ρωτηθείς, αφού δεν έχεις τη δυνατότητα να κατανοήσεις και να απαντήσεις; Το βάπτισμα το κάνουμε στα νήπια για το καλό τους, για να τα προφυλάξουμε από έναν μέγιστο κίνδυνο. Το ίδιο άλλωστε δεν κάνουμε στα μικρά παιδιά, όταν τα εμβολιάζουμε; Ζητάμε προηγουμένως τη συγκατάθεση τους;»4Μήπως στερούμε από τα παιδιά το φως, την τροφή, την υγεία, την παιδεία, την αγάπη; Μάλλον όχι. Λοιπόν θα τους στερήσουμε τον Χριστό την ίδια την γέννηση και ζωή; Ή μήπως μεγαλώνοντας το παιδί δεν είναι ελεύθερο να απομακρυνθεί από την εκκλησία και το βάπτισμα είναι ένα είδος … «κοινωνικού στίγματος», πού θα το κουβαλά σε όλη του την ζωή; Ή μήπως άλλωστε, όποιος νικάται από την αμαρτία και αποβάλει συνειδητά το βάπτισμα, το θεωρεί και κάτι σημαντικό αργότερα, όταν δηλαδή αλλαξοπιστήσει;
6.Υπάρχει, φυσικά και το θέμα των νηπίων πού αποθνήσκουν αβάπτιστα, είτε γιατί δεν πρόλαβε κάποιος να τα «αεροβαπτίσει», είτε από αμέλεια. Είναι σκληρά και απάνθρωπα σχολαστικό να προκαταλαμβάνουμε την τύχη των νηπίων αυτών και την κρίση του Θεού και να μιλάμε τάχα για την …κόλαση τους! Τα νήπια αυτά διαφέρουν από τα βαπτισμένα μόνο ως προς το φώτισμα, την αποβολή του παλαιού ανθρώπου, αφού φυσικά δεν έχουν προσωπικές-ηθικές αμαρτίες. Είναι σίγουρο και ασφαλές πώς η γέννηση-βάπτισμα είναι καίρια σημαντική για την εν Χριστώ υπόσταση και σωτηρία τους. Είναι επίσης σίγουρο και ασφαλές πώς η κατάληξη τους είναι διαφορετική από τα βαπτισμένα νήπια (Αγ.Γρηγόριος Νύσσης). Τόσο σίγουρο και ασφαλές είναι όμως πώς ο Δικαιοκρίτης Θεός, ο Πατέρας των αθώων και ελαχίστων μας κατέχει όλους, ζώντες και νεκρούς στα πανάγια χέρια Του και για όλους φροντίζει και μεριμνά με ανεξάντλητη πατρική και αγαπητική διάθεση. Μέσα στον απέραντο κόσμο της βασιλείας του Πατέρα, της μέριμνας Αυτού, υπάρχει αρκετός και ιδιαίτερος χώρος για τους αθώους ,όχι όμως για τους πονηρούς και προαποφασίζοντες την κρίση του Θεού. Και ο νοών νοείτω.

Τέλος, σε μια κοινωνία πού πορεύεται προς την αποθρησκευτικοποίηση και στερείται πνευματικών ανησυχιών, ο νηπιοβαπτισμός μόνο προσηλυτισμός δεν είναι αλλά μάλιστα και νόμιμη, αγαπητική άμυνα και ασπίδα στα σχέδια και τις προκλήσεις των παντός είδους αντιχρίστων και αντιεκκλησιαστικών. Μάλλον αντιπροσηλυτισμός και μάλιστα άγριος, ύπουλος, κρυφός και φανερός διωγμός είναι οι απαξιωτικές εκφράσεις και δράσεις των εχθρών του Χριστού σήμερον, των οποίων όλοι γινόμαστε μάρτυρες και καμιά φορά συγκοινωνοί…






1,3 (Απο το βιβλίο "Απαντήσεις σε ερωτήματα δογματικά – συμβολικά – ιστορικοδογματικά" ,Εκδόσεις «ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗΣ ΔΙΑΚΟΝΙΑΣ», 1995, τόμοι 1 και 2)


2. Αγίου Νικολάου Καβάσιλα, Η εν Χριστώ ζωή.



4 Ιεροθέου Ναυπάκτου περί της κατανόησης της θείας λατρείας, εν Ρομφαία, Απρίλιος 2010



Άλλα βοηθήματα: Σχετικές δημοσιεύσεις στο διαδίκτυο σε ορθόδοξες σελίδες


Δημοσιεύτηκε στο περιοδικο ΟΛΚΑΣ της ΙΜ Καλύμνου
Δεν γνωρίζω αν είναι επιστημονικώς δομημένο, αλλά ελπίζω να είναι σχετικά βοηθητικό.