Μετάνοια (επισκόπου Κάλλιστου Ware)

Τι σημαίνει μετάνοια; Συνήθως θεωρείται ως θλίψη για την αμαρτία, ένα αίσθημα ενοχής, μια αίσθηση στενοχώριας και τρόμου για τις πληγές που προκαλέσαμε στους άλλους και τον εαυτό μας. Μια τέτοια άποψη όμως είναι επικίνδυνα ατελής. Η στενοχώρια και ο τρόμος υπάρχουν πράγματι συχνά στη βίωση της μετάνοιας, αλλά δεν είναι ολόκληρη η μετάνοια, δεν αποτελεί καν το σπουδαιότερο τμήμα της. Αν θεωρήσουμε όμως κατά τρόπο κυριολεκτικό τον όρο «μετάνοια», τότε θα βρεθούμε πιο κοντά στην καρδιά του ζητήματος. Μετάνοια σημαίνει «αλλαγή του νου»: όχι απλώς λύπη για το παρελθόν, αλλά μια θεμελιώδης μεταμόρφωση της όρασής μας, ένας νέος τρόπος να βλέπουμε τον εαυτό μας, τους άλλους και τον Θεό – σύμφωνα με τον Ποιμένα του Ερμά, είναι «μια μεγάλη κατανόηση». Μια μεγάλη κατανόηση και όχι, αναγκαστικά, μια συναισθηματική κρίση. Η μετάνοια δεν είναι ένας παροξυσμός τύψεων και αυτό-οικτιρμού, αλλά μεταστροφή, επανατοποθέτηση του κέντρου της ζωής μας στην Αγία Τριάδα.

Ως «νέος νους», ως μεταστροφή και επανατοποθέτηση του κέντρου της ζωής, η μετάνοια είναι κάτι το θετικό, και όχι αρνητικό. «Μετάνοια εστί θυγάτηρ ελπίδος, και άρνησις ανελπισίας», λέγει ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος. Δεν είναι απελπισία, αλλά σφοδρή αναμονή∙ δεν είναι το αίσθημα πως κάποιος έφτασε σε αδιέξοδο, αλλά ο τρόπος με τον οποίο θα βγει απ’ αυτό. Δεν είναι αυτομίσος, αλλά επιβεβαίωση του αληθινού μου εαυτού, του δημιουργημένου κατ’ εικόνα Θεού. Μετάνοια σημαίνει πως κοιτάζω, όχι προς τα κάτω, στις δικές μου ελλείψεις, αλλά προς τα πάνω, στην αγάπη του Θεού∙ όχι προς τα πίσω αυτομεμφόμενος, αλλά προς τα εμπρός με εμπιστοσύνη. 

Μετάνοια είναι να βλέπω όχι το γιατί απέτυχα να γίνω κάτι, αλλά τι ακόμη μπορώ να γίνω με τη Χάρη του Χριστού.

Όσο ένα δωμάτιο παραμένει σκοτεινό, λέγει ο επίσκοπος Θεοφάνης ο Έγκλειστος, δεν προσέχουμε τη βρωμιά, όταν όμως φέρουμε ένα δυνατό φως στο δωμάτιο – όταν δηλαδή, σταθούμε μπροστά στον Χριστό στην καρδιά μας -, μπορούμε να διακρίνουμε κάθε μόριο σκόνης. Το ίδιο συμβαίνει και με τον χώρο της ψυχής μας. Η σειρά δεν είναι να μετανοήσουμε πρώτα και μετά να γνωρίσουμε τον Χριστό, μόνο όταν το φως του Χριστού έχει ήδη εισχωρήσει, ως ένα βαθμό, στη ζωή μας, αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε αληθινά την αμαρτωλότητά μας.

«Μετάνοια», λέγει ο Άγιος Ιωάννης της Κροστάνδης, «είναι να γνωρίζεις πως υπάρχει ένα ψέμμα στην καρδιά σου»• όμως πως μπορούμε να ανιχνεύσουμε την παρουσία ενός ψέμματος, αν δεν έχουμε ήδη κάποια αίσθηση της αλήθειας; […] Κατά τους Πατέρες της Ερήμου, «όσον εγγίζει άνθρωπος τω Θεώ, τοσούτον αμαρτωλόν εαυτόν βλέπειν». Και αναφέρουν ως παράδειγμα τον Ησαΐα: πρώτα βλέπει τον Κύριο στο θρόνο Του και ακούει τα Σεραφείμ να κραυγάζουν «Άγιος, άγιος, άγιος», και μόνο μετά που βλέπει αυτό το όραμα, αναφωνεί: «Ω τάλας εγώ, …ότι άνθρωπος ων και ακάθαρτα χείλη έχων» (Ησ. 6, 1-5).

Αυτή είναι λοιπόν η αρχή της μετανοίας: ένα όραμα ομορφιάς, όχι ασχήμιας: μια συνειδητοποίηση της δόξης του Θεού, και όχι της δικής μου ρυπαρότητας.