Εις τιμήν και μνήμην του οσίου Νικολάου Καβάσιλα-Χαμαετού

Σχεδὸν ἑξακόσια χρόνια μετὰ τὸ θάνατό του, ἡ «ἁγιοτόκος» γενέτειρά του, ἡ Θεσσαλονίκη, ἡ «μητρόπολις τῆς Φιλοσοφίας», ὅπως τὴν ἀποκαλεῖ ὁ ἴδιος, ἔδωσε στὸ ἐπιφανὲς τέκνο της καὶ ἐπίσημα τὴν ἀναγνώριση, ποὺ κατεῖχε στὴ συνείδηση τῶν συγχρόνων του ὁ «σοφώτατος, λογιώτατος καὶ τοῖς ὅλοις ἁγιώτατος» Νικόλαος Καβάσιλας – Χαμαετός.Ἔφηβος (1335-1340) πῆγε στὴν Κωνσταντινούπολη νὰ σπουδάσει Θεολογία καὶ Φιλοσοφία, Ρητορικὴ καὶ Νομική, Μαθηματικὴ καὶ Φυσικὴ καὶ μάλιστα τὴν «περὶ τοὺς ἀστέρας ἐπιστήμην».Τοὺς ἀρχαίους κλασσικοὺς διδάχθηκε ἀπὸ τὸν ἐκ μητρὸς θεῖο του, Νεῖλο Καβάσιλα – Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης (1361-1363) – μὲ τὸν ὁποῖο ἐσφαλμένα γιὰ πολὺ ἐπικράτησε νὰ ταυτίζεται. Χαμαετὸς ἀπὸ τὸ γένος τοῦ πατέρα του, ἔμεινε γνωστὸς ὡς Νικόλαος Καβάσιλας γιὰ τὸ περισσότερο ἔνδοξο τοῦ γένους τῶν Καβάσιλα.Ὅπως ἔχει γραφεῖ, «εἶχε τὴν εὐκαιρία νὰ γευτεῖ ἀπὸ μικρός, κοντὰ στοὺς καλύτερους πνευματικοὺς καθοδηγοὺς τοῦ ΙΔ´ αἰῶνα, τὸ νέκταρ τῆς Πατερικῆς διδασκαλίας καὶ νὰ ριζώσει στὴν Ὀρθόδοξο βυζαντινὴ παράδοση. Παράλληλα εἶχε τὴ δυνατότητα νὰ παρακολουθεῖ ἀπὸ κοντὰ τὶς ἔντονες ἀναζητήσεις, ποὺ δημιούργησε ἡ Ἀναγέννηση... ἔτσι στὴν ὥριμη ἡλικία τοῦ ἔφτασε στὸ σημεῖο νὰ καταλαβαίνει καὶ τὸ παρελθὸν καὶ τὸ παρόν, ἦταν δὲ ἱκανὸς νὰ μιλάει γιὰ τὸ μέλλον».Γιὰ ἕνα χρόνο ἔμεινε στὸ Ἅγιον Ὅρος μὲ τὸ Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ. «Ἀποδέχεται τὴ δογματικὴ Θεολογία καὶ πνευματικότητα τῶν ἡσυχαστῶν», ἀλλὰ ὁ Καβάσιλας βρίσκεται πέρα καὶ ἀπὸ τὴν ἡσυχαστικὴ διαμάχη, καθὼς καὶ ἀπὸ τὰ δραματικὰ γεγονότα τῆς Θεσσαλονίκης τῶν Ζηλωτῶν, ὅπου τοῦ ἀνατίθεται ἡ πρεσβεία εἰρηνικῆς προσεγγίσεως τῶν ἀντιπάλων. Ἀργότερα ἀναλαμβάνει καθήκοντα αὐτοκρατορικοῦ συμβούλου τοῦ Ἰωάννη Καντακουζηνοῦ.Ἄνθρωπος χαρισματοῦχος, προσωπικότητα ἐξαιρετική, σεβαστὴ σὲ αὐτοκράτορες, πατριάρχες, λογίους καὶ στοὺς ἀνθρώπους τοῦ λαοῦ. Σεμνός, σοφὸς καὶ ἅγιος, ὁ ὁποῖος «ἀρετῆς ἰδέαν πᾶσαν ἀσκεῖ», κατὰ τὸν Μανουὴλ Β´ Παλαιολόγο.Ὁ Γεώργιος Γεννάδιος Σχολάριος τὸν ὀνομάζει «ἄνδρα πνεύματος καὶ σοφίας τοῖς ἀρχαιοτάτοις ἐξισωθέντα». Καὶ ὁ Ἰωσὴφ Βρυέννιος τὸν ἀποκαλεῖ «φιλόθεο καὶ φιλόκαλο, ὑπερασπιστὴ τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως καὶ παραδόσεως».Σύγχρονοι μελετητὲς ἀναγνωρίζουν στὸ ἔργο τοῦ τὸν κάτοχο μεγάλης «θύραθεν σοφίας», μὲ λαμπρὴ φιλοσοφική, γλωσσικὴ καὶ θεολογικὴ κατάρτιση. Χαρακτηρίζεται ὡς ὁ «ἀξεπέραστος μυσταγωγός», ὁ «βαθυνούστερος λειτουργικὸς θεολόγος» καὶ ἐξαίρεται μὲ κάθε τρόπο τὸ Ὀρθόδοξο μεγαλεῖο καὶ ἡ ἁγιοσύνη του.Δὲ φτάνουν ὅμως ὅλες αὐτὲς οἱ μαρτυρίες τῶν συγχρόνων του καὶ τῶν σημερινῶν βιογράφων του νὰ μᾶς μεταφέρουν τὴν πνευματικὴ συγκίνηση, τὴν ἔμπνευση, τὸ αἴσθημα τῆς ὑψίστης τιμῆς τοῦ Θεοῦ πρὸς τὸν ἄνθρωπο, τὴν ψυχικὴ ἀναγέννηση, τὴν ἐν Χριστῷ ἀγαλλίαση, ποὺ δημιουργεῖ ἀκόμη καὶ μία πρώτη ἀνάγνωση τῶν ἔργων του στὴν ψυχή μας.Περίφημα ἔργα του τά: «Περὶ τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς», Ἑρμηνεία «Εἰς τὴν Θείαν Λειτουργίαν» καὶ οἱ τρεῖς «Θεομητορικοὶ Λόγοι».Τὴν τελευταία περίοδο τῆς ζωῆς του ἔζησε ὡς μοναχὸς ἢ ἱερομόναχος στὶς μονὲς Μαγγάνων – Ξανθοπούλων καὶ Στουδίου στὴν Κωνσταντινούπολη, «κατ᾿ ἀρετὴν τελειοτάτην ἐν βίῳ τελείω ἧς δὴ αὐτὸς κατέλαβε τὴν ἀκρώρειαν» (Ἱωσὴφ Βρυέννιος). Ἀπεβίωσε περὶ τὸ 1395 ἐκπέμποντας τὸ λαμπρὸ φῶς τῆς Ὀρθόδοξης Ἀνατολῆς στὸ σκοτάδι τοῦ «αὐτόνομου οὐμανισμοῦ» ποὺ ἔπεφτε σκεπάζοντας τὴ Δύση.Στὰ 1982 ὁ Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης κυρὸς Παντελεήμων Β´ ὀργάνωσε Θεολογικὸ Συνέδριο «Εἰς τιμὴν καὶ μνήμην τοῦ ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν Νικολάου Καβάσιλα» καὶ ἐνέργησε τὰ δέοντα γιὰ τὴν ἐπίσημη ἀνακήρυξή του ὡς ἁγίου.Στὶς 19 Ἰουλίου 1983 Συνοδικὴ - Πατριαρχικὴ Πράξη συναριθμεῖ καὶ συγκαταλέγει τοῖς Ἁγίοις τὸν Νικόλαο Καβάσιλα, «πρὸς μίμησιν καὶ πνευματικὴν ὠφέλειαν καὶ οἰκοδομὴν τοῦ Χριστιανικοῦ Ὀρθοδόξου πληρώματος».

Ἡ ἱερὴ μνήμη του τιμᾶται στὶς 20 Ἰουνίου.

Από τον χώρο του Νεκταρίου Μαμαλούγκου