Προτεσταντική ηθική καί σκουριασμένες μηχανές...

του Πρωτ. π. Θωμά Βαμβίνη

Στό προηγούμενο φύλλο τής Παρέμβασης αναφερθήκαμε στήν άποψη τού Στέλιου Ράμφου, (αδιανόητη γιά έναν πού γνωρίζει στοιχειωδώς τήν ζωή τής Εκκλησίας), ότι γιά τήν πολιτική καί οικονομική κρίση πού μαστίζει τήν χώρα μας φταίει η μύηση τού ορθοδόξου λαού μας στό πνεύμα τής Θ. Λειτουργίας, στήν βίωση, δηλαδή, τών γεγονότων τής ζωής τού Χριστού, μέσω τών εορτών καί τού μυστηρίου τής Θ. Λειτουργίας. Τήν άποψη αυτή τήν βρήκαμε διατυπωμένη σέ άρθρο του πού δημοσιεύτηκε στό πρωτοχρονιάτικο φύλλο τής εφημερίδας Τό Βήμα.

Διαπιστώσαμε όμως (από σχετική αρθρογραφία τής εφημερίδας Καθημερινή, 19.2.2012), ότι η άποψη αυτή δέν είναι πρωτότυπη γιά τήν ευρωπαϊκή διανόηση. Είναι μιά προσαρμογή στά ορθόδοξα ελληνικά δεδομένα απόψεων, πού γέννησε η θεωρία τού Μάξ Βέμπερ γιά τήν σχέση τού πνεύματος τού Καπιταλισμού μέ τήν ηθική τού καλβινιστικού Προτεσταντισμού. Σέ αυτήν τήν προσαρμογή, βέβαια, παίζουν καθοριστικό ρόλο οι θεολογικές καί οικονομολογικές προϋποθέσεις πού έχει αυτός πού τήν επιχειρεί. Πάντως, μέ σημείο αναφοράς τόν Μάξ Βέμπερ, πολλοί μιλούν πλέον στήν Δύση γιά τήν αιτιώδη σχέση θρησκείας καί οικονομίας, είτε συμφωνούν μαζί του, είτε διαφοροποιούνται από αυτόν.

Ο ευρωπαϊκός Νότος κυριαρχείται από τόν Παπισμό καί τήν Ορθοδοξία. Αυτό τό γεγονός δίνει αφορμές γιά «θεολογικές» ερμηνείες τής οικονομικής κατάστασης, στήν οποία έχουν περιέλθει οι μεσογειακές χώρες τής Ευρώπης, αφήνοντας στήν άκρη, ως κάτι λογικό καί αυτονόητο, τήν απληστία τών διεθνών τοκογλύφων, πού εκμεταλλεύονται τήν ανεπάρκεια ή τήν ιδιοτέλεια τών ηγετών τών χωρών αυτών. Φτάνουν μάλιστα ορισμένοι στό συμπέρασμα ότι γιά τήν οικονομική κατάσταση τών χωρών αυτών «ευθύνεται η μάλλον “χαλαρή” προσέγγιση τού καθολικού καί τού ορθόδοξου δόγματος στήν ανθρώπινη αδυναμία», κάτι πού δέν υπάρχει στόν Προτεσταντισμό, στόν οποίο «ποτέ δέν μπορείς νά είσαι σίγουρος, ούτε υπάρχει τρόπος νά διασφαλίσεις τή συγχώρεση τών αμαρτιών σου» (Economist). Γιά τήν μή προτεσταντική αντιμετώπιση τής ανθρώπινης αδυναμίας θυμίζουν μάλιστα τόν Κατηχητικό Λόγο τού ιερού Χρυσοστόμου, πού λέει: «φιλότιμος γάρ ών ο Δεσπότης, δέχεται τόν έσχατον καθάπερ καί τόν πρώτον αναπαύει τόν τής ενδεκάτης ως τόν εργασάμενον από τής πρώτης». Παρουσιάζουν, έτσι, τούς Προτεστάντες ως άσχετους μέ τό πνεύμα τής «φιλοτιμίας τού Δεσπότου», πού καταργεί τήν σχέση τών ωρών εργασίας μέ τό ύψος τού μισθού. Δείχνουν, όμως, νά μή καταλαβαίνουν σέ ποιά εργασία αναφέρεται ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος καί δέν γνωρίζουν, επίσης, καί τό πραγματικό θεολογικό υπόβαθρο τής «προτεσταντικής νοικοκυροσύνης», πού δημιουργεί ισχυρές οικονομίες. Προφανώς ο ιερός Χρυσόστομος δέν υποθάλπει τήν ραθυμία, γι’ αυτό δέν μπορεί νά συνδεθή η επιείκεια καί η άφεση τών αμαρτιών μέ τήν οικονομική υστέρηση. Βέβαια, η θεολογία καί η ηθική τού Προτεσταντισμού ευνοεί τήν δημιουργία πλούτου. Ο Προτεστάντης πρέπει συνεχώς νά εργάζεται γιά νά επιβεβαιώνεται ότι ανήκει στούς εκλεκτούς τού Θεού, τούς προορισμένους από καταβολής κόσμου γιά τήν σωτηρία. Η αιρετική διδασκαλία τού απολύτου προορισμού εξωθεί τούς Προτεστάντες στήν ιεροποίηση τής εργασίας καί στήν συλλογή πλούτου, ο οποίος θεωρούμενος ως ευλογία τού Θεού, αποτελεί επιβεβαίωση τής σωτηρίας. Ο αρθρογράφος, μάλιστα, Kevin Myers, σέ ιρλανδική εφημερίδα, γράφει: «Στήν προτεσταντική ηθική, άν δέν δουλέψεις, σού αξίζει νά πεινάσεις». Γι’ αυτό συμπεραίνει ότι γιά τήν οικονομική δυσπραγία τής Ιρλανδίας: «Φταίει πού δέν είμαστε προτεστάντες».

Μέσα στόν πυρετό τής κρίσεως πού βρισκόμαστε αυτή η φράση τού Kevin Myers μπορεί νά θεωρηθή ως μιά προκλητική προτεσταντική προπαγάνδα, καί εφόσον αναπαράγεται σέ Ελληνικό έντυπο, ως μιά φοβερή διαβολή γιά τήν Ορθόδοξη πίστη καί Εκκλησία. Όπως ήδη σημειώσαμε, είναι μάλλον γεγονός ότι τό πνεύμα τού Καπιταλισμού συνδέεται στενά μέ τήν ιδιότυπη ασκητική τού Προτεσταντισμού. (Σέ όσους θέλουν νά ενημερωθούν γι’ αυτήν τήν άποψη τούς παραπέμπουμε στό βιβλίο τού Μητροπολίτου μας: Γέννημα καί θρέμμα Ρωμηοί καί στό κεφάλαιο: Ο Καπιταλισμός ως γέννημα τής δυτικής μεταφυσικής, κατά τόν Max Weber). Γιά νά θεωρήση, όμως, κανείς ότι τά παραπάνω είναι πρός έπαινο τού Προτεσταντισμού, πρέπει νά έχη πειστή ότι ο Καπιταλισμός, πού εν αμαρτίαις καταρρέει, είναι τό δικαιότερο καί «αγιώτερο» οικονομικό σύστημα. Η «διεθνής τοκογλυφία» όμως δέν βοηθά σέ μιά τέτοια θεώρηση.

Στό άρθρο τής Καθημερινής πού αναφερόμαστε, τό οποίο έχει τίτλο: Θρησκεία καί οικονομία καί χαρακτηριστικό υπότιτλο: Έγιναν πλούσιοι διαβάζοντας τήν Βίβλο... (τά αποσιωπητικά δείχνουν τήν ειρωνεία τού αρθρογράφου), καταγράφονται καί οι αντιρρήσεις πού έχουν διατυπωθή γιά τήν σχέση τού Προτεσταντισμού μέ τήν ανάπτυξη ή γενικότερα τήν σχέση τής θρησκείας μέ τήν οικονομία. Παρά ταύτα στήν συνέχεια θά παραθέσουμε τρία χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τόν βίο τού οσίου Αρσενίου τού Καππαδόκου, όπως τόν κατέγραψε ο Γέροντας Παΐσιος, καί θά δείξουμε τήν Ορθόδοξη οπτική τών πραγμάτων. Τό πώς, δηλαδή, στήν ζωή καί τήν ποιμαντική τών Ορθοδόξων Αγίων η επιείκεια συνυπάρχει μέ τήν αυστηρότητα, καί τό πώς η Ορθόδοξη εκκλησιαστική άσκηση είναι ασυμβίβαστη μέ τήν ραθυμία, πού δημιουργεί τήν οικονομική υστέρηση, τήν ανέχεια, χωρίς όμως νά ειδωλοποιήται ο πλούτος.

Πρώτα νά δούμε ένα ιδιότυπο «τραπεζικό σύστημα» ή «φιλόπτωχο ταμείο», τό οποίο φυσικά είναι αδιανόητο γιά τίς κοινωνίες πού δέν τίς συνδέει η ζωντανή πίστη στόν Χριστό καί η ανιδιοτελής αγάπη πρός τόν πλησίον. Γράφει ο Γέροντας Παΐσιος: «Στήν Εκκλησία [τών Φαράσων, όπου ιερουργούσε ο όσιος Αρσένιος] ήταν μιά καμάρα, στήν οποία άφηναν μερικοί προαιρετικώς χρήματα γιά τούς φτωχούς καί οι φτωχοί μόνοι τους πήγαιναν καί έπαιρναν όσα είχαν ανάγκη. Περισσότερα φοβόνταν νά πάρουν, γιά νά μήν τούς τιμωρήση ο Θεός».

Δέν υπήρχαν κεφάλαια πού τοκίζονταν, ούτε δάνεια μέ δυσβάστακτους τόκους. Στήν αναρχία αυτού τού «φιλόπτωχου τραπεζικού συστήματος» έβαζε τάξη ο φόβος τού Θεού.

Βέβαια, η μέριμνα γιά τούς φτωχούς δέν αμνήστευε τήν ραθυμία καί τήν άσωτη ζωή. Ο όσιος Αρσένιος ήταν αυστηρός στούς τεμπέληδες. Γράφεται στόν βίο του: «Όλοι οι Φαρασιώτες, καί από τά γύρω χωριά ακόμη, τόν Χατζεφεντή (τόν όσιο Αρσένιο) τόν λάτρευαν, εκτός από μερικούς μέθυσους καί τεμπέληδες, διότι δέν ήθελε νά βλέπη υγιή νά κάθεται».

Είναι χαρακτηριστικό τό ακόλουθο γεγονός, όπως έχει καταγραφή από τόν Γέροντα Παΐσιο: «Τά πρόσφορα τής Εκκλησίας τά έστελνε (ο όσιος Αρσένιος) κρυφά τήν νύχτα σέ δυστυχισμένες οικογένειες μέ τόν ψάλτη του Πρόδρομο. Σέ τεμπέλη ποτέ δέν έδινε. Μία ημέρα πήγε ένας τεμπέλης καί μέθυσος στόν Πατέρα Αρσένιο καί τού ζήτησε πρόσφορα. Ο Πατήρ ήταν στό κελλί του καί τού δίνει ένα πέτουρο κριθαρένιο καί τού λέγει:

Εγώ από αυτά τρώγω.

Ο τεμπέλης δέν τό δέχθηκε, αλλά επέμενε γιά πρόσφορο. Τότε τού είπε ο Πατήρ αυστηρά:

Δέν τρέπεσαι, σαράντα πέντε ετών παλληκάρι κατάγερο, νά κάθεσαι όλη μέρα καί νά σκέφτεσαι διαβολιές καί νά μεθάς καί νά ζητιανεύης;

Είπε μετά στόν ψάλτη Πρόδρομο:

Πήγαινε στήν Εκκλησία, πάρε τρία-τέσσερα πρόσφορα καί πήγαινε στό ποτάμι, καί εάν έρθη εκεί ο τεμπέλης, τότε νά τού τά δώσης.

Είπε καί στόν τεμπέλη, γιά νά βάλη μπρός τήν σκουριασμένη μηχανή του:

Πήγαινε στό ποτάμι, νά τά πάρης εκεί καί νά πιάσης καί ψάρια πού έχει άφθονα.

Δυστυχώς ο τεμπέλης βαρέθηκε νά πάη...».

Τό πολύ απλό αυτό περιστατικό επιδέχεται πολλαπλή ανάλυση. Θά επισημάνουμε τηλεγραφικά τρία σημεία μέ πνευματικό καί οικονομικό ενδιαφέρον. Πρώτον, η δυστυχία δέν είναι πάντοτε αποτέλεσμα τεμπελιάς. Γι’ αυτό ο όσιος Αρσένιος έστελνε πρόσφορα «σέ δυστυχισμένες οικογένειες... Σέ τεμπέλη, [όμως] ποτέ δέν έδινε». Δεύτερον, η υγεία πρέπει νά συνδέεται μέ τήν απαραίτητη εργασία, αλλιώς ο άνθρωπος «σκουριάζει» καί φτάνει στό νά σκέφτεται «διαβολιές», νά μεθά καί τελικά νά ζητιανεύη. Καί τρίτον, ο υγιής πνευματικά άνθρωπος ξέρει νά λαμβάνη μέ τήν εργασία του από τήν κτίση όλα τά υλικά δώρα πού τού δίνει ο Θεός. Αυτό ήθελε νά υποδείξη ο όσιος Αρσένιος στόν τεμπέλη, όταν τού είπε: «Πήγαινε στό ποτάμι, νά τά πάρης εκεί [τά πρόσφορα] καί νά πιάσης καί ψάρια πού έχει άφθονα».

Τά δώρα τού Θεού απαιτούν εργασία γιά νά τά λάβουμε. Καί επειδή τό φιλόπονο πνεύμα διαποτίζει όλη τήν παράδοση τής Ορθόδοξης Εκκλησίας, η οποία στήν αυθεντικότητά της είναι ασκητική, οι αιτίες τών οικονομικών μας προβλημάτων πρέπει νά αναζητηθούν αλλού: στήν άκαμπτη προτεσταντική ηθική τής διεθνούς κεφαλαιοκρατίας καί στίς «σκουριασμένες μηχανές» ηγετών καί τής κρατικής μας διοίκησης.

parembasis