Κυριακή Τελώνου και Φαρισαίου: Αρχή Τριωδίου

Της μετανοίας άνοιξον μοι πύλας Ζωοδότα



Μ ’ αυτην την κατανυκτική ευχή που ακούγεται στους απανταχού ορθοδόξους ναούς, αγαπητά μου αδέλφια, ανοίγει και φέτος η ευλογημένη περίοδος του Τριωδίου.

Και βάζουν οι Πατέρες σαν κλειδί για να ανοίξει η θύρα της σωτηρίας την μακάρια μετάνοια την κατά Θεον ταπείνωση.

Σήμερα λοιπόν άρχεται η μακρά περίοδος του Τριωδίου η οποία ξεκινά με τις τέσσερις πρώτες αυτές εβδομάδες που λέγονται προσφωνήσιμες γιατί μας προσκαλούν την αγία τεσσαρακοστή, περνά μέσα από το μέγα πέλαγος της νηστείας και κορυφώνεται στην εβδομάδα των Παθών του Κυρίου μας.

Αυτές οι τέσσερις πρώτες Κυριακές: η σημερινή Κυριακή, η επομένη του Ασώτου ,η Κυριακή της Κρίσεως και η Κυριακή της Τυρινής ετέθησαν θεολογικώτατα και φιλοσοφικώτατα από τους θειους πατέρες σαν μια υγιής προετοιμασία μας . Μια προετοιμασία για κάθε ευσεβή ορθόδοξο που επιθυμεί να εισέρθει ως παλαιστής στο στάδιο της νηστείας και να καταξιωθεί μαζί με το σωτήριο Πάσχα να βιώσει τη δική του προσωπική συνανασταση με τον ΚΗΙΧ.

Και η μεν σημερινή Κυριακή προβάλλει την κατά Θεόν ταπείνωση, η επόμενη την ευεργεσία της μετανοίας και επιστροφής στο Θεό ,η τρίτη τη βασιλίδα των αρετών δηλ την αγάπη, η τελευταία το αληθινό νοημα της προσευχής και της νηστείας.


Ο αληθινά ταπεινός άνθρωπος γίνεται ισοχριστος και ισόθεος. Μοιάζει με τον ίδιο
τον Υιό και Λόγο του Θεού που αν και ήταν ομοούσιος και συνθρονος με τον Πατέρα
έλαβε μορφή δούλου ανθρώπου . Ο παντοδύναμος Εκείνος και μοναδικός Θεός έγινε άνθρωπος, εστησε την σκηνή Του ανάμεσα στους ασημαντους,μοιράστηκε το ψωμί του με τους ταπεινούς και απλούς, καταδέχτηκε τα πιο φριχτά πάθη, τις πιο βασανιστικές και άθλιες ατιμίες για να σώσει τον άνθρωπο. Αυτός που ήταν δοξασμένος και τον υπηρετούσαν ένδοξοι άγγελοι έγινε σαν ένας κατάδικος χωρίς κάλλος χωρίς είδος χωρίς τιμημένη μορφή όπως τονίζει ο μεγάλος των προφητών Ησαίας. Ο Θεός δεν φοβήθηκε να ταπεινωθεί . Ο Θεός μας δίδαξε την ταπείνωση όχι αφ υψηλού, θεωρητικά και αόριστα αλλά ζώντας ταπεινός ανάμεσα μας, κάνοντας την ταπείνωση "στολή της θεότητος".

Σχετικά ο μεγάλος ασκητής και διδάσκαλος Άγιος Ισαάκ ο Σύρος μας λέει:
«Θέλω ν' ανοίξω το στόμα μου, αδελφοί, και να μιλήσω για την υψηλή υπόθεση της ταπεινοφροσύνης. Όμως φοβάμαι πολύ, όπως φοβάται εκείνος πού πρόκειται να μιλήσει για το Θεό με τους δικούς του συλλογισμούς. Γιατί ή ταπείνωση είναι στολή της Θεότητας. Ό Υιός δηλ. και Λόγος του Θεού, πού έγινε άνθρωπος, την ταπεινοφροσύνη ντύθηκε, και συναναστράφηκε μαζί μας με αυτήν μέσα στο ανθρώπινο σώμα. Και οποίος ντυθεί την ταπεινοφροσύνη, πραγματικά γίνεται όμοιος με το Λόγο του Θεού, πού κατέβηκε από το δικό του ύψος και σκέπασε με την ταπεινοφροσύνη τη μεγαλοσύνη και τη δόξα του, για να μην καταφλεχθή ή κτίση, βλέποντας τη θεότητα του».

Αντίθετη της ταπείνωσης η καταραμένη υψηλοφροσύνη , η υπερηφάνεια που είναι ίδιο γνώρισμα του αποστάτη διαβόλου, που θέλησε να γίνει θεός στη θέση του Θεού.
Σε τέτοια αλλοφροσύνη τον έφτασε ο εγωισμός του, αυτό που λέμε σήμερα εωσφορικός εγωισμός. Ο υπερήφανος άνθρωπος είναι άφρων δηλ στερείται τα λογικά του ξεφεύγει από τα ανθρώπινα όρια και αποκτηνώνεται. Γίνεται ο υπερήφανος λάτρης όχι του θεού αλλά του ΕΓΩ δηλ θεομάχος και χριστομάχος και άρα ανθρωπομάχος.

Για να τονίσει ο Κύριος την αξία της ταπείνωσης δεν μας δίνει άλλο παράδειγμα παρά την ταπείνωση μέσα στην προσευχή, με την παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου. Γιατί η προσευχή και η λατρεία είναι το κέντρο της ορθόδοξης πίστης μας, η λογική λατρεία δηλ η λατρεία η καθαρή η βιωματική αυτή που όχι απλά μας φέρνει στο θεό αλλά μας καθιστά ένα με τον Θεό. Μια τέτοια λατρεία λοιπόν μια τέτοια προσευχή πρέπει να είναι προσευχή ταπεινού ανθρώπου, λατρεία αγνού ορθοδόξου. Όποιος λατρεύει ταπεινά τον Θεό και προσεύχεται με ειλικρίνεια και με συντριβή λατρεύει πνευματικά άρα λατρεύει αληθινά.

Η σημερινή παραβολή είναι από το ευαγγέλιο του Λουκά το «ευαγγέλιο των ταπεινών και αμαρτωλών όπως ονομάζεται» , το «κοινωνικό ευαγγέλιο».

Δυο άνθρωποι ανεβαίνουν στο ιερό των Ιεροσολύμων για να προσευχηθούν : ο ένας είναι τελώνης και ο άλλος φαρισαίος.

Οι Φαρισαίοι ήταν θρησκευτική ομάδα της εποχής του Χριστού οι οποίοι πίστευαν πως ήταν άψογοι και ευσεβέστεροι των άλλων ανθρώπων. Νήστευαν τυπολατρικά και προσευχόταν επιδεικτικά στους δρόμους και τις πλατείες. Περιφρονούσαν ανοικτά τον απλό λαό και τους αμαρτωλούς και θεωρούσαν πως κατείχαν αποκλειστικά την κλείδα για την ερμηνεία του Νόμου και το θέλημα του Θεού. Οι περισσότεροι γραμματείς δηλ δάσκαλοι του Νόμου ήταν φαρισαίοι. Ο Κύριος πάντοτε κατέκρινε ανοιχτά τους φαρισαίους για την υποκρισία τους αλλά και γιατί ενώ γνώριζαν τον Νόμο άφηναν το λαό στο σκοτάδι της αμάθειας για να φαίνονται εκείνοι σπουδαιότεροι και ευσεβέστεροι. Ωστόσο ο απλός λαός έβλεπε με φόβο και σεβασμό τους Φ. και τους θεωρούσε πραγματικά θρησκευόμενους.

Οι τελώνες από την άλλη ήταν άνθρωποι που περιφρονούσαν τον Νόμο του θεού και ζούσαν μέσα στην ασωτεία. Η δουλειά τους ήταν να εισπράττουν τους φόρους για λογαριασμό των Ρωμαίων κατακτητών για αυτό και ο απλός λαός τους έβλεπε σαν καταπιεστές και ανήθικους.

Στάθηκε λοιπόν ο Φαρισαίος στο ιερό με υπερηφάνεια, κομπασμό και αντί να ευχαριστήσει το θεό για τα αγαθά που του έδωσε ή να ζητήσει το έλεος Του άρχισε να λέει για το πόσο άγιος είναι ότι τηρεί με σχολαστικότητα τις εντολές του θεού και ότι δεν μοιάζει με εκείνον εκεί τον αμαρτωλό τελώνη που είναι άρπαγας και ανήθικος και ανάξιος σωτηρίας.

Πραγματικά σε τι παραλογισμό έφτασε η περηφάνεια του Φ. ώστε να αυτοεπαινείται μπροστά στο Θεό που γνωρίζει τα κρύφια όλων και να εξουθενώνει τον αδελφό συνάνθρωπο του. Αντί να παραδεχτεί πως είναι αδύναμος άνθρωπος και υποκριτής και να ζητήσει από το Θεό φωτισμό και οδό σωτηρίας αγιοποιεί τον εαυτό του και ενώ είναι αμαρτωλός ο ίδιος ζητά από το Θεό να ξορκίσει τους αμαρτωλούς από πρόσωπου γης όπως τον τελώνη. Νηστεύει ο φαρισαίος και χάνει τον μισθό της νηστείας γιατί αυτοδιαφημίζεται. Δίνει χρήματα στο Ναό και νομίζει πως ο Θεός του χρωστά. Αλλά ο Θεός μόνη προσφορά ζητά τη μετάνοια του ανθρώπου, ζητά εξομολόγηση αμαρτιών και αυτό όχι για να ταπεινώσει τον αμαρτωλό αλλά να εξαφανίσει σαν Πατέρας την αμαρτία του. Όχι διαφήμιση καλών έργων για τα οποία άλλωστε είναι υποχρεωμένος ο άνθρωπος να πράξει αλλά αυτοέλεγχο και παράθεση αμαρτιών.

Απ’ την άλλη ο τελώνης γνωρίζει και παραδέχεται πως είναι αμαρτωλός. Κρύβεται μακριά από τα μάτια των πολλών κλαίει και χτυπά τα στήθη του μετανιωμένος και ζητά το έλεος του Θεού με δάκρυα και ανεκλάλητους στεναγμούς. «Ο Θεός ιλάσθητι μοι τω αμαρτωλώ». Δεν επιδεικνύεται αλλά ταπεινώνεται. Δεν δικαιολογεί τον εαυτό του αλλά αναζητά ταπεινά το έλεος και τη συγχώρηση για αυτό και δικαιώνεται.
Και ο Κύριος κλείνει την παραβολή με αυτά τα λόγια: Όποιος υψώνει τον εαυτό του θα ταπεινωθεί και θα φανεί αχρείος ενωπιον του Θεού , ενώ όποιος ταπεινώνεται θα υψωθεί στα μάτια του Θεού και θα ελεηθεί.


Αδελφοί, στην περίοδο του Τριωδίου στην οποία μπαίνουμε σήμερα ας μπούμε με ταπείνωση καρδίας. Ας μπούμε με ελπίδα στο έλεος του Θεού. Ας προσευχηθούμε όχι με τα χείλη όπως λέει η Γραφή: «ο λαός αυτός με τιμά με τα χείλη οι καρδιές τους όμως μακριά απέχουν από Μένα» αλλά από βάθους καρδίας.
Ας μην καυχηθούμε για τη νηστεία και για τις στερήσεις μας ενωπιον όλων αλλά ας επιλέξουμε την σιωπή και την κατάνυξη.
Στο Τριώδιο και στην μετέπειτα αγία τεσσαρακοστή εισοδεύουμε ως συναμαρτωλοί. Το ύψος της αρετής του καθένα ας μη γίνει καύχημα και αίτιο απωλείας, αλλά όπλο για πνευματικότερους αγώνες με την ευλογία και ευγένεια της σιωπής.

«Ας μην προσευχηθούμε φαρισαϊκά ,αδελφοί, αυτός που υψώνει τον εαυτό του θα μειωθεί ας ταπεινωθούμε ενώπιον του Θεού όπως ο Τελώνης δια της αληθούς νηστείας λέγοντας: Θεέ μου σπλαγχνίσου μας τους αμαρτωλούς».

Η Γραφή προειδοποιεί « Ο Θεός στους υπερήφανους αντιτάσσεται στους ταπεινούς όμως δίνει τη χάρη Του». Αυτή η χάρη του Θεού ας είναι μαζί μας , αδελφοί μου καθ όλη την ευλογημένη αυτή περίοδο .
Αμήν.